Waaraan? Vorige week zaterdag ben ik op internet een petitie gestart om de opgravingen aan de Duveltjesgracht – behorende tot het legendarische Blauwe Toren-complex – te conserveren en bij voldoende animo uit de bevolking op enigerlei wijze toegankelijk te maken en houden voor het publiek. Waarom? Omdat onze wethouder met archeologie in zijn portefeuille op Radio Rijnmond zei dat het nog maar allerminst duidelijk is of dat dat gebeurt. Op social media zoals Facebook en Twitter is dit plan door velen omarmd en de oproep om de petitie te tekenen verspreidde zich als een lopend vuurtje. Er is zelfs een kort promotiefilmpje voor in elkaar geknutseld. De animo was na één dag met meer dan 500 ondertekenaars zo groot, dat ik in de Gorcumse kranten een open brief heb geschreven, gericht aan de wethouder, waarin ik hem uitnodig om in gesprek te gaan met de inwoners. Daar heeft hij helaas nog geen gehoor aan gegeven.

Onbekend met de procedures en tijdspaden in uw huis loop ik misschien te hard van stapel, maar door de onduidelijkheid over wat er gaat gebeuren voel ik me wel geroepen iets te zeggen voor het heien begint. Het archeologisch rapport over het vooronderzoek was op het gemeentehuis nog niet gearriveerd en gelezen tijdens het publiceren van mijn open brief. Inmiddels is het rapport er wel. De onderzoeksleider van het archeologenteam had zich vooruitlopend op zijn rapport in de media al wel uitgelaten over deze vondst en noemde het een vondst van nationaal belang. De gemeente temperde de enthousiaste reactie onder de bevolking met: “De gevonden fundering is een deel van de muur en een verdedigingstoren van de voorburcht, niet de fundering van de Blauwe Toren zelf.” Daar heeft de wethouder formeel volkomen gelijk in. Dat was bij de mensen die de ontdekking met belangstelling volgen uiteraard bekend, maar deze afzwakkende woorden maken de vondst niet minder spectaculair. Hoe vaak maak je het immers mee dat er een verloren gewaand kasteelcomplex wordt opgegraven in je stad, nota bene één waar het Gorcums Museum een permanente tentoonstelling aan wijdt? En wat zal er nog meer tevoorschijn komen? Superspannend. Dat lijkt me een vervolgonderzoek waard. De verplichte week van archeologisch onderzoek was daarvoor te kort.

In krantencolumns en op social media merk ik dat er weinig vertrouwen is in de lokale Gorcumse politiek als het gaat om luisteren naar wat er leeft. Diverse onderwerpen komen op de opgraafplek samen. In de woorden van columnist Roy Grünewald: “De afbraak van café Genesis en de plannen om op die plek een hotel te bouwen deden de emoties hoog oplaaien. Helemaal toen de bouwtekeningen publiekelijk werden uitgejoeld als zijnde niet passend in de historische context van Buiten de Waterpoort.” Hoe belangrijk ook, ik blijf in deze petitie buiten de hotel-discussie, al begrijp ik de connectie. De petitie is een verzoek, een uitnodiging aan u, gemeente Gorinchem, om deze archeologische vondst en hopelijk nog te vinden restanten van dit complex op enigerlei wijze toegankelijk te maken en houden voor het publiek. Of en hoe dat zou kunnen is aan u in gesprek met de rechthebbende ondernemer, want ook deze heeft recht op duidelijkheid. Kan hij verder met het bouwen van zijn fundamenten en gaat er zand over? Zijn er mogelijkheden tot een archeologische vitrine binnen de bestaande plannen of zelfs een andere invulling? Tijd voor een goed gesprek.

De gevonden verdedigingsmuur en -toren zijn onderdeel van het complex van kasteel de Blauwe Toren, een fabelachtige bouwwerk dat Karel de Stoute naar verluidt liet bouwen in 1461. Stout betekent hier niet ‘doen wat niet mag’, het betekent ‘moedig zijn’, dapper zijn, zoals de 19 Gorcummers die hier in 1572 tevergeefs hun toevlucht zochten en de moed hadden trouw te blijven aan hun beginselen en geloof. Die stapel stenen gaat vandaag de dag gelukkig niet over leven en dood. De vraag die vandaag voorligt is wat wij zien in deze vondst. Ziet u een stapel stenen die gruwelijk in de weg ligt, een hinderlijke kostenpost of een dreigende claim, terwijl je al niet zo best bij kas zit? Ziet u een gouden ontdekking die het verleden van onze stad tot leven brengt en bescherming verdient? Een toeristische bezienswaardigheid? Een combinatie, iets anders? Duidelijk is dat ook nu moed vereist is; politieke wil en moed, van u, volksvertegenwoordigers. U staat voor een keuze met hoofd en hart.

Om recht te doen aan alle ondertekenaars wilde ik een vlammend betoog houden over het historisch belang van deze vondst... u proberen te overtuigen met argumenten voor zichtbaar behoud, naast de financiële belangen en consequenties die er onmiskenbaar zijn. Het wordt geen vlammend betoog. Ik zeg het u eerlijk, in uw positie zou ik het een moeilijk dossier vinden. Ik kan en wil u niet overtuigen. Ik ben ook geen autoriteit. Ik ben geen archeoloog, geen historicus, geen bouwkundige, geen politicus, geen jurist, geen financieel specialist, geen communicatiedeskundige, geen ondernemer, niets van dat al. En voor de overige ondertekenaars kan ik ook niet praten, dat doet de petitie. Ik praat hier namens mezelf. Als jochie speelde ik altijd buiten op de wallen bij het Paardenwater bij De Beer, waar eens een steen lag met een jaartal. Die steen ligt er niet meer, maar ik ben me altijd af blijven vragen waar die vier cijfers voor stonden. Diezelfde jongen van toen staat nu hier, nog even nieuwsgierig. Ik ben een bewoner van deze stad, net als mijn zussen, ouders en grootouders, mijn buren, kennissen, vrienden en andere stadsgenoten. Mensen met de Gorcumse toren in hun hart, die de geschiedenis van hun omgeving koesteren. Ik vraag om uw moed en voorstellingsvermogen, want voorstellingsvermogen is belangrijker dan kennis. En ik vraag u om maximale openheid in een sfeer van vertrouwen en samenwerking.

Binnenkort – waarschijnlijk na uw Kerstreces – hoop ik net als de eerste spreekster de petitie aan u, de raad en aan het college van B&W aan te mogen bieden. De teller van publieke steun staat inmiddels op zo’n 1.777 ondertekenaars. Aan u Gorcumse politiek wat u ermee durft en kunt. Wat mogen wij verwachten? Doe recht aan wat er leeft. Kies wijs. En als u mijn betrokkenheid deelt, stem dan nog even op de petitie. Dank voor dit spreekrecht en uw aandacht.

Wethouder Arjen Rijsdijk, die over deze zaak gaat, reageerde: “Mooi filmpje! Alleen een domper op de feestvreugde: de gevonden fundering is een deel van de muur en een verdedigingstoren van de voorburcht en niet de fundering van de Blauwe Toren.” Vandaag wordt dat door de gemeentewoordvoerder nog eens herhaald in een stuk van Anja Broeken in AD Rivierenland. Dat weten we en in de petitie wordt dan ook verzocht "de gevonden en nog te ontdekken restanten van het complex kasteel de Blauwe Toren bij voldoende animo uit de bevolking op enigerlei wijze toegankelijk te maken en houden voor het publiek".

Waarom reageert de wethouder archeologie op deze manier op het enthousiasme van een groot deel van de Gorcumse bevolking? In 1999 zijn er even verderop ook al restanten gevonden van het complex (verbonden aan) de Blauwe Toren, maar toen leek nauwelijks iemand geïnteresseerd, aldus Martin Veen van de werkgroep archeologie Gorinchem woensdag in het AD. Is het niet fantastisch hoe het dan nu wel leeft en hoe enthousiast de mensen zijn? Natuurlijk. Ik word spontaan benaderd of we niet ook een mogelijkheid moeten creëren om mensen te laten stemmen die niet online zijn.

Politiek spelen er natuurlijk meer zaken. Er is een vergunning afgegeven voor de bouw van een hotel op deze plek. Het feit dat de bouw nu stilligt kost geld. Of het ontwerp van het te bouwen hotel u nu wel of niet aanstaat, dat staat voor mij geheel buiten deze kwestie. Ik waardeer ondernemerschap zeer. Ondernemers handelen en zorgen voor vooruitgang en zien kansen waar anderen problemen zien. Dat geldt zowel voor de bouw van een geel (of anders gekleurd) hotel als voor de bouw van een blauwe toren.

De hamvraag is of deze vondst van dusdanig historisch belang en/of (commercieel) aantrekkelijk is dat de ondernemer moet worden gecompenseerd en er fondsen moeten worden gevonden om verder te graven, de gevonden restanten te conserveren en hopelijk blijvend toegankelijk te maken. Dat zal politiek en financieel wel wat hoofdbrekens geven en wil vergen, ongeacht hoe de politieke keuze uitvalt. Afhankelijk van het belang zou het van lokaal op nationaal niveau kunnen worden getild en als Rijksmonument worden aangemerkt. Ik kijk uit naar een deskundig oordeel.

Deze week gaan de ambtenaren vergaderen over het rapport van de deskundigen en met B&W in gesprek. We wachten geduldig af. Maar wat de uitkomst ook zal zijn, of de graafmachines het weer toedekken of blootleggen, ik hoop dat de gemeente het gevoel onder haar bevolking serieus neemt, recht doet aan dat wat er leeft en met een passende reactie komt. Dat verdient de betrokkenheid van 1.250 van mijn (ex)stadsgenoten voor de historie van hun stad.